Τα ήθη και τα έθιμα μας
Τα ήθη και τα έθιμα μας, είναι το μόνο που θα μείνει πάντοτε αναλλοίωτο στη μνήμη μας. Από τον παππού στον εγγονό, μερικά από αυτά συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Αυτά που χάθηκαν στο χρόνο, θα μένουν πάντοτε στην σκέψη μας, σαν μια γλυκιά ανάμνηση από τα παλιά.
• Αρραβώνας (Σέρντιβαν )
Ο αρραβώνας γινόταν βράδυ του Σαββάτου ή γιορτερές μέρες. Ο γαμπρός απουσίαζε. Παρευρίσκονταν μόνο τα πεθερικά με τους συγγενείς . ΄Έπρεπε όμως τα άτομα που θα πήγαιναν στη νύφη να μην είναι ζυγά. Αν ήταν το θεωρούσαν κακό σημάδι για τον αρραβώνα. Τα πεθερικά χάριζαν στη νύφη μια ντούμπλα (διπλή λίρα) ή ακόμη και πεντόλιρο και γενικά χρυσαφικά. Οι συγγενείς του γαμπρού κερνούσαν λεφτά με τα οποία η νύφη αγόραζε χρυσαφικό. Οι συγγενείς της νύφης έδιναν μόνο ένα πουκάμισο για το γαμπρό και ένα μεγάλο, μακρόστενο, υφαντό και κεντημένο μαντήλι (το λεγόμενο "αρραβώνας") το οποίο κρεμόταν στον τοίχο του σπιτιού του γαμπρού, με έναν κεσέ (μικρό σάκο για νομίσματα) για να δηλώνει τον αρραβώνα.
• Αρραβώνες (Δαρνακοχώρια )
Στους επίσημους αρραβώνες το σόι του γαμπρού πήγαινε τα «ο νια», ένα έθιμο πού συνηθίζεται και σήμερα. Τα σ'νιά είναι πανέρια γεμάτα δώρα για τη νύφη. Τα δώρα συνοδεύονταν απαραιτήτως και από ένα ψάρι γεμιστό στο φούρνο - κατά κανόνα γριβάδι. Μέσα στα σ'νιά, ανάμεσα στα άλλα δώρα, ήταν και το δαχτυλίδι της νύφης.
• Προξενιό (Δαρνακοχώρια )
Ο γάμος παλιά γινόταν με προξενιό .Αν το κορίτσι κι οι γονείς του δέχονταν την πρόταση, ο προξενητής την άλλη μέρα έπαιρνε δώρο από το «παλικάρι» και το πήγαινε στο κορίτσι, και δώρο από το κορίτσι πού το πήγαινε στο παλικάρι. Τα δώρα αυτά τα ονόμαζαν «σ'μάδια», δηλ. σημάδια, και ήταν η συμφωνία για τον αρραβώνα. Συνήθως, ήταν ένα μαντήλι κεντημένο ή κάλτσες, τα γνωστά ως «τσουράπια». Όταν κάποιος από τους δυο ήθελε να διαλύσει τον αρραβώνα, επέστρεφε τα «σ'μάδ'», τα δώρο.
• Βαπτίσια του χωριού Σέρντιβαν
Το μωρό βαπτίζονταν μέσα στις πρώτες 40 ημέρες. Η νονά ήταν πάντα η ίδια στην οικογένεια και αυτό συνεχιζόταν από γενιά σε γενιά. Το όνομα αποφασίζονταν από τους γονείς του πατέρα. Οι γονείς του μωρού δεν ήταν παρόντες κατά τη διάρκεια του μυστηρίου. Περίμεναν στο σπίτι την ανακοίνωση του ονόματος από τα παιδιά του χωριού, που με μεγάλη χαρά έτρεχαν για να πάρουν και το "μπαξίσι". Μετά το μυστήριο ακολουθούσε γλέντι. Άλλο ένα γινόταν και μετά από 3 ημέρες, μόνο για τις γυναίκες, όταν η νονά έβγαζε το μωρό από το λάδι. Κατά τη διάρκεια του ξελαδώματος έβαζε ένα αυγό στο νερό, για να είναι ατελείωτες οι μέρες του όπως δεν έχει αρχή και τέλος το αυγό. Επίσης έριχναν μέσα στη σκάφη του μωρού χρήματα για να είναι αγαπητό όπως το χρήμα, λέγοντας ο καθένας και τις ευχές του.
• Αρκουδόπιτα – Περπατόπιτα (Δαρνακοχώρια)
Τον 5ο-6ο μήνα που άρχιζε να μπουσουλάει το μωρό, να «αρκουδίζει», όπως έλεγαν χαρακτηριστικά, έκαναν την αρκουδόπιτα, ενώ, όταν το παιδί έκανε τα πρώτα βήματα, συνήθως με την συμπλήρωση έτους, όλοι στο σπίτι απολάμβαναν την... περπατόπιτα. Η «πιρπατόπ'τα» ήταν συνήθως χαλβάς από σιμιγδάλι.
• Λεχώνα και οδηγίες
Της λεχώνας απαγορεύονταν οι βαριές δουλειές και της δίνονταν ένα πλήθος από πρακτικές συμβουλές όπως: "...η λεχώνα δεν έπρεπε να φυσά τη φωτιά, ακόμη έπρεπε να έχει τη φτέρνα της ανάμεσα στα σκέλια, όταν καθόταν καταγής. Η γυναίκα στις 40 αυτές ημέρες δεν έπρεπε να έχει επαφή με τον άνδρα της, γιατί αν αυτό συνέβαινε όταν έπαιρνε το σαράντισμα, απ' την εκκλησία, λέγανε γύρισε η σκύλα με το σκυλάκι της, ενώ αν δεν είχε επαφή, λέγανε γύρισε η Παναγία με το μωρό της."
• Λεχώνα (Δαρνακοχώρια)
Παλιά η λεχώνα έμενε σε ξεχωριστό δωμάτιο με το μωρό της, ενώ έξω από την πόρτα του δωματίου της ήταν απλωμένο ένα μεγάλο προσόψι με μια καδένα πού προειδοποιούσε όλους ότι υπάρχει λεχώνα στα σπίτι, για τη σχετική ησυχία. Ήταν άγραφος νόμος να μην ενοχλεί κανείς. Συνήθως, ένας νεαρός αναλάμβανε τη «φρούρηση» του δωματίου και δεν επέτρεπε την είσοδο κανενός, ιδιαίτερα μετά τη δόση του ήλιου.
• Ποντιακή παράδοση και γιορτή Αγ. Πνεύματος
Η ποντιακή παράδοση έχει να διηγηθεί πολλούς θρύλους για το θέμα της 50ήμερης περιπλάνησης και επιστροφής των ψυχών στον τόπο τους. Ένας από αυτούς μας λέει ότι η Παναγία παρακάλεσε τον Υιό της να δώσει μια ευκαιρία στις ψυχές των νεκρών-που τις τρώει η νοσταλγία- να επιστρέφουν μαζί του μια φορά το χρόνο μετά την Ανάστασή Του στα εγκόσμια και να περιπλανώνται για 50 ημέρες. Επίσης τα παλιά χρόνια μετά το καλό κατευόδιο που εύχονταν στις ψυχές, γυναίκες και άντρες πήγαιναν στα "γουβία" (πηγάδια) και κρατώντας ένα καθρεφτάκι στο στόμιο των πηγαδιών προσπαθούσαν να δουν τις ψυχές σαν σκιές να φεύγουν για το μακρινό τους ταξίδι .
• Πόντιοι Θρυλορίου και γιορτή Αγ. Πνεύματος
Καλό κατευόδιο" εύχονται οι Θρυλοριώτες στις περιπλανώμενες ψυχές που την ημέρα του Αγίου Πνεύματος πήραν το δρόμο της επιστροφής για τον τόπο τους. Σύμφωνα με τη θρησκεία μας- όπως όλοι γνωρίζουμε- μετά την Ανάσταση του Χριστού οι ψυχές των νεκρών περιπλανώνται στα εγκόσμια και επιστρέφουν στον τόπο τους 50 ημέρες μετά από αυτήν, την ημέρα δηλαδή του Αγίου Πνεύματος. Οι Πόντιοι του Θρυλορίου που η καταγωγή τους κρατά από την Κερασούντα και το Καρς του Πόντου, βασισμένοι στα έθιμα-δρώμενα ή απλά σε θρύλους και παραδόσεις που πέρασαν σ' αυτούς από τους παππούδες τους και έχουν τις ρίζες τους σε αρχαίες δοξασίες, αυτή τη συγκεκριμένη ημέρα τελούν ομαδικό τρισάγιο στα μνήματα του χωριού τους για τις ψυχές των δικών τους ανθρώπων
• Οξυά Καρδίτσας
Στην Οξυά του νομού Καρδίτσας , στη γιορτή του Αγίου Πνεύματος ,στο μοναστήρι της Αγ. Τριάδας γευματίζουν όλοι οι παρευρισκόμενοι στο προαύλιο, όπου ψήνονται αρνιά, και ακολουθεί γλέντι
• Έκθεση ψωμιού
Κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, στην Αμφίκλεια διοργανώνεται η μεγάλη τοπική γιορτή, η Έκθεση Ψωμιού με δεκάδες είδη ψωμιών απ' όλη την Ελλάδα.
• Αϊ Γιώργης Μεθυστής
Στις 3 Νοεμβρίου, τ’ Αϊ Γεωργίου του Μεθυστή, ανοίγουν τα κρασιά. Σχηματίζεται μια εύθυμη παρέα ανδρών που γυρνούν τα σπίτι κι ανοίγουν και δοκιμάζουν τα κρασιά. Βέβαια, μέχρι να τα δοκιμάσουν, μεθούν. Γι’ αυτό ο Άης Γιώργης του Νοεμβρίου ονομάστηκε Μεθυστής.
• Ανύπαντρες Μαρίες
Στην Κρήτη οι ανύπαντρες Μαρίες δε γιορτάζουν το Δεκαπενταύγουστο μα στις 21 του Νοέμβρη.
• Περίοδος Σαρανταημέρου
- Η περίοδος τού Σαρανταημέρου (δηλαδή) τής νηστείας των Χριστουγέννων) αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και τελειώνει στις 24 Δεκεμβρίου, παραμονή των Χριστουγέννων. Είναι περίοδος νηστείας, όχι όμως αυστηρής, όπως τής Μ. Τεσσαρακοστής .
- Από τις 15 ως τις 20 Νοεμβρίου τρώγονται μόνο λαδερά (εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, οπότε, κανονικά, νηστεύεται και το λάδι). Στις 21 Νοεμβρίου, γιορτή των Εσοδειών τής Θεοτόκου, τρώγεται ψάρι. Σε όλη την περίοδο τού Σαρανταημέρου νηστεύεται το κρέας, το γάλα, τα αυγά και τα ζωικά λίπη γενικώς ενώ από την ημέρα των Χριστουγέννων μέχρι την παραμονή των Θεοφανείων τρώγονται τα πάντα.
• Παναγία «Μεσοσπορίτισσα»
Στις 21 Νοεμβρίου , γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, η σπορά βρίσκεται περίπου στη μέση και γι' αυτό η Παναγία λέγεται "μεσοσπορίτισσα". Την ημέρα αυτή βράζουν διάφορα δημητριακά και όσπρια, το πολυσπόρια, και τα πηγαίνουν στην εκκλησία να ευλογηθούν. Έπειτα όλη η οικογένεια τρώει από αυτά και εύχεται καλή καρποφορία. Λένε πως τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι τις 21 Νοεμβρίου φυτρώνουν γρηγορότερα.
• Άγιος Φίλιππος
Στις 14 Νοεμβρίου είναι η εορτή του Αγ. Φιλίππου, ο οποίος θεωρείται προστάτης των ζευγολατών. Είναι άλλωστε και η περίοδος της προετοιμασίας και της σποράς της γης για να δώσει τα νέα "γεννήματα". Από αυτή τη μέρα ξεκινάει και το στάδιο της Σαρακοστής για τα Χριστούγεννα.
• Άγιος Γεράσιμος
Στις 20 Οκτωβρίου η μονή του Αγίου Γερασίμου και ολόκληρη η Κεφαλονιά γιορτάζει για δεύτερη φορά μετά την 16η Αυγούστου τον πολιούχο Άγιό της. Η ημερομηνία αυτή είναι σημαδιακή και εορτάζεται η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου. Οι ανά τον κόσμο Κεφαλλονίτες συρρέουν στην μικρή και την μεγάλη εκκλησία για να προσκυνήσουν το ιερό λείψανο. Ακολουθεί η λιτανεία που οδηγεί στον πλάτανο που χρονολογείται ότι έχει ηλικία 1000 ετών.
• Προσκλήσεις γάμου
Οι προσκλήσεις δεν ήταν γραπτές, όπως είναι σήμερα. Δυο-τρία παιδιά γύριζαν το βράδυ, χτυπούσαν τις πόρτες των συγγενών και έδιναν ένα μήλο, λέγοντας χαρακτηριστικά την έκφραση-πρόσκληση: «Νά’στι (να είστε) καλεσμέν'στου τάδε το γάμο». Παλιότερα, στις αρχές του αιώνα μας, αντί για μήλο, έδιναν 3 γαρίφαλα, μπαχαρικά.
• Νύφη (Σέρντιβαν )
Η νύφη δεν πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού, δε μιλούσε ποτέ στα πεθερικά, στους συγγενείς και στο γαμπρό και απέφευγε τις συναντήσεις μαζί τους ακόμη και στο δρόμο. Αν τα πεθερικά της νύφης ή οι συγγενείς ήθελαν να τους μιλήσει, έπρεπε πρώτα να την κεράσουν μέντα ή λίρα και στη συνέχεια να της ζητήσουν να τους μιλήσει, αφού η νύφη δεν είχε το θάρρος να πιάσει κουβέντα από μόνη της, είτε γιατί ντρεπόταν είτε γιατί τους σεβόταν.
• Πεθερά και αρραβώνας (Σέρντιβαν )
Όσο διαρκούσε ο αρραβώνας συνηθιζόταν, στην γιορτή της Παναγίας, η πεθερά να στέλνει στη νύφη ένα καρπούζι με φλουρί, καθώς και του Αγίου Θεοδώρου μια καρυδόπιτα. Οι μητέρες και των δύο παιδιών, όταν ζύμωναν ψωμί, πήγαινε η μία στην άλλη. Η νύφη όμως ποτέ δεν έτρωγε από το ψωμί της πεθεράς της καθώς και οτιδήποτε περιείχε μαγιά (πχ. γιαούρτι), γιατί αν γινόταν αυτό θα χαλούσε το προξενιό.
• Άγιο Πνεύμα - Σέρρες
Στο Άγιο Πνεύμα στις Σέρρες, το σημαντικότερο πανηγύρι γίνεται στη γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Το πρωί, μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, οι νέοι και οι νέες κατεβαίνουν λίγο πιο κάτω από το μοναστήρι, σ' ένα ανοικτό μέρος και χορεύουν με συνοδεία οργάνων (νταουλιού και βιολιού) μέχρι το μεσημέρι. Το απόγευμα και μετά το τέλος των αγωνισμάτων, ξαναρχίζει ο χορός, αλλά αυτή τη φορά στην πλατεία του χωριού. Η σειρά με την οποία χόρευαν στον κύκλο είναι : μπροστά χόρευαν οι μεγάλοι, πίσω ακολουθούσαν οι νέοι και πιο πίσω οι αρραβωνιασμένες. Οι χοροί που χορεύονται είναι κυρίως ο συρτός και ο αντικριστός
• Σμίξη και γιορτή του Αγ. Πνεύματος
Τα έθιμα του τόπου αναβιώνουν με μεγάλο ζήλο οι Σμιξιώτες, αρχής γενομένης του Αγίου Πνεύματος. Τότε οι γυναίκες του χωριού μοιράζουν πίτες, γλυκά και επταζιμίτικο ψωμί (με μυρωδικά) στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου και του Αγ. Αθανασίου
• Εκκλησία θεού Σοφίας
Λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου καθώς ανεβαίνεις προς την Πόλη Χρυσοχούς, στο ενδιάμεσο της διαδρομής θα συναντήσεις το χωριό Στρουμπί. Προχωρώντας προς το εσωτερικό του χωριού κοντά στην Πλατεΐτσα, θα συναντήσεις την εκκλησία που είναι αφιερωμένη στο Άγιο Πνεύμα με όνομα της του θεού Σοφία. Όταν το 1953 έγινε σεισμός η εκκλησία που βρισκόταν στο Πάνω Στρουμπί, και αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο υπέστη μεγάλες καταστροφές. Τότε, το 1953 δηλαδή, με εντολή του Άγγλου Κυβερνήτη κτίστηκε νέα εκκλησία στο (σημερινό) Κάτω Στρουμπί, όπου και αφιερώθηκε στο Άγιο Πνεύμα με όνομα της του Θεού Σοφία. Η εικόνα του Αγίου Πνεύματος. σώζεται μέχρι σήμερα. Είναι πολύ παλιά και χρονολογείται από τον 15ον αιώνα. Φυλάγεται στην εκκλησία και γιορτάζεται την ημέρα του Αγίου Πνεύματος πανηγυρικά και με λιτάνευση της Άγιας εικόνας του.
• Πανηγύρι του Αη Συμιού
Στην αρχή, το πανηγύρι τ’ Αη Συμιού ξεκίνησε ως μνημόσυνο για τις ψυχές των πεσόντων, το βράδυ της εξόδου στο Μοναστήρι. Γι’ αυτό διαλέχτηκε και η γιορτή της Πεντηκοστής, που έχει το πρώτο μετά το Πάσχα ψυχοσάββατο, το μεγαλύτερο. Με την πάροδο όμως του χρόνου το μνημόσυνο αυτό εξελίχτηκε σε πανηγύρι. Από τότε οι οργανωμένες παρέες Αη Συμιωτών αρματωμένων και καβαλάρηδων ανεβαίνουν στον Άη Συμιό και πανηγυρίζουν, γλεντούν επί τριήμερο και επιστρέφουν τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Στο πανηγύρι συμμετέχει όλη η πόλη και πολλοί επισκέπτες. Οι παρέες και τότε και τώρα είναι ανδροκρατούμενες, οι γυναίκες φροντίζουν το σπίτι και φτιάχνουν το γνωστό Μεσολογγίτικο γλυκό τη «ραβανί», το φαγητό της κατσαρόλας κλπ, μπορούν όμως να κάθονται μαζί με τους άντρες στα «στέκια» της «πάνω και κάτω αγοράς».
• Λίμνη της Κερκίνης
Είχαν και έχουν ένα έθιμο του Αγίου Πνεύματος να γίνεται πάλη και να τρέχουν με τα άλογα. Το έθιμο αυτό ξεκίνησε ανταγωνιστικά με τους Τούρκους, από τη μια οι χριστιανοί και από την άλλη οι Μωαμεθανοί. Επομένως ο κάθε αγωνιστής είχε ιδιαίτερη αξία και εκπροσωπούσε τη δική του κοινωνία, τη δική του θρησκεία
• Η γιορτή της σαρδέλας στα Άβδηρα
Είναι η καθιερωμένη γιορτή των ψαράδων της περιοχής. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις αρχές του Ιουνίου στο Πόρτο Λάγος, με εκδηλώσεις μουσικής, χορού και εικαστικών και φυσικά με άφθονο κρασί και νόστιμους θαλασσινούς μεζέδες .
• Παρχάρια
Τα "Παρχάρια" είναι ένα ποντιακό γλέντι με παραδοσιακά εδέσματα, κρασί και χορό που γίνεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κομνηνών του Δήμου Βερμίου την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου και στον Άγιο Δημήτριο, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελλησπόντου του Αγίου Πνεύματος. Οι ρίζες του εθίμου "Παρχάρια" χάνονται μέσα στη μακρόχρονη ποντιακή παράδοση. Είναι ο εορτασμός που γίνεται για την υποδοχή των βοσκών από τα ορεινά βοσκοτόπια όπου έμεναν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η υποδοχή αυτή γίνεται από τις συζύγους.
• Τα Ραγκουτσάρια, το καστοριανό καρναβάλι
Το έθιμο δεν είναι άλλο από ένα καρναβάλι που όμως έχει τις ρίζες του πολύ βαθιά στα Ελληνορωμαϊκά χρόνια και κατόρθωσε παρά τις αντιξοότητες να επιβιώσει στο Βυζάντιο και στην Οθωμανική περίοδο.Το αρχικό όνομα του εθίμου ήταν «τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες» που σημαίνει οι βαμμένοι με μαύρο χρώμα στο πρόσωπο και το σώμα.
Το όνομά τους προέρχεται από τη λέξη «Rogatores=Ζητιάνοι» παραπέμποντας άμεσα στη θεματολογία της μεταμφίεσης εκείνων που συμμετέχουν. Για την ακρίβεια, ντύνονται αλλοπρόσαλλα με παλιά ρούχα και βγαίνουν στις γειτονιές για να ζητήσουν διάφορα δώρα από τα σπίτια που επισκέπτονται, σαν αντίτιμο για τα ξόρκια και την απομάκρυνση του κακού πνεύματος από τη γειτονιά. Αν και σε πολλούς από μας η τελετουργία αυτή θυμίζει τον εξορκισμό των καλικαντζάρων (ένα έθιμο βαθύτατα χριστιανικό), η έρευνα ωστόσο μας οδηγεί ακόμη πιο πίσω, στη μακρινή αρχαιότητα. Αρχικά λοιπόν το <φτιάξιμο> ήταν έμπνευση της στιγμής και οι κάτοικοι με πειράγματα, κεραστικά και φιλοδωρήματα έβγαιναν στους δρόμους και στα σπίτια.
Μέχρι το 1930 σημαντικό στοιχείο ήταν και η παρουσία του Βάκχου που έσερνε ένα γάιδαρο στολισμένο με κληματόφυλλα που κουβαλούσε το ξόανο του Θεού Διονύσου μέσα στο οποίο υπήρχαν βαρελάκια με κρασί! Με την επιστροφή των ξενιτεμένων Καστοριανών μετά το 1950 έκαναν την εμφάνισή τους και οι ευρωπαϊκές μεταμφιέσεις. Τα μεγάλα καφενεία Αίγλη και Βυζαντινόν διοργάνωναν ολονύχτια γλέντια και τότε ξεκίνησαν και οι πρώτες παρελάσεις. Τα «Ραγκουτσάρια» αποτελούν την τελευταία γιορτή του χριστουγεννιάτικου Δωδεκαημέρου, το οποίο σήμερα συμπίπτει με τις αρχαίες τελετές της Διονυσιακής λατρείας, που βασιζόταν στις μεταμφιέσεις.
Στα χειμερινά «Διονύσια» ο Θίασος των μεταμφιεσμένων περιφερόταν στις γειτονιές περιπαίζοντας τους πάντες (και προπαντός τους άρχοντες, γι αυτό και οι πολίτες κρύβονταν πίσω από κρανία ζώων και περίεργους χιτώνες), έτσι ακριβώς όπως περιφέρονται και σήμερα, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Αν και στην αρχαιότητα οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε ζώα όπως για παράδειγμα αγελάδες, ελάφια και τράγους, κατά τη βυζαντινή περίοδο απαγορεύτηκε ρητά αυτή η μεταμφίεση, κι έτσι σταδιακά καθιερώθηκαν πιο ήπιες μορφές όπως π.χ. η αλλαγή του φύλου (οι άνδρες φορούν φούστες και μαντήλια και οι γυναίκες μουστάκια και γραβάτες).
Πέρα από τις συμβολικές ερμηνείες του εθίμου, τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια προσδίδουν σήμερα μια εύθυμη και διασκεδαστική νότα στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες για ένα ξέφρενο γλέντι πέρα από τα καθιερωμένα.
• Το Πανηγύρι του Αη Γιώργη της Νεστάνης
Μεγάλη γιορτή για τη Νεστάνη και όλη την περιοχή της Μαντινείας είναι το πανηγύρι του Αη Γιώργη, όπου αναβιώνει μια ωραία διατηρημένη λαϊκή παράδοση, απόηχο των πανάρχαιων παραδόσεων της περιοχής, όπου κατά την αρχαιότητα λατρεύονταν ιδιαίτερα ο Ίππιος Ποσειδώνας, θεός χθόνιος, και η Δήμητρα θεά της βλάστησης και της καρποφορίας. Ένα πλήθος ντόπιων πολύχρωμο, φανταχτερό και ακούραστο ανεβαίνει και κατεβαίνει τα 400 μ. του υψώματος του Γουλά πάνω από την Νεστάνη, όπου είναι το ξωκκλήσι του Αη-Γιώργη, χορεύοντας σαν μέλη Χορού αρχαίας τραγωδίας.
Όσοι συμμετέχουν είναι ντυμένοι με την παραδοσιακή τσιπιανίτικη φορεσιά και κρατούν γκλίτσα στολισμένη στην κορυφή με μάηδες, πασχαλιές, αγριοσέλινα και άλλα λουλούδια. Κατεβαίνοντας από τον Αη Γιώργη περνούν μπροστά από το μοναστήρι της Γοργοεπηκόου, χορεύοντας και τραγουδώντας το τραγούδι του Αη Γιώργη. Στη συνέχεια φθάνουν στην πάνω πλατεία της Νεστάνης όπου σχηματίζουν μεγάλους κύκλους χορεύοντας συρτό και τραγουδώντας ένα παράξενο σκοπό. Τα τραγούδια του Αη Γιώργη απηχούν βιώματα και περιπέτειες της Τουρκοκρατίας.
• Μπουμπουσιάρια ή ρουγκατσιάρια
Μπουμπουσιάρια ή ρουγκατσιάρια ονομάζονται στη Δ. Μακεδονία τα καρναβάλια που γίνονται την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια . Μπουμπουσιάρια τα λένε κυρίως στη Σιάτιστα και τα γύρω χωριά, καθώς και στα Βλαχοχώρια των Γρεβενών. Ως ρουγκατσιάρια είναι γνωστά σ’ ολόκληρο τον υπόλοιπο νομό Κοζάνης, στην Καστοριά κ.λπ. Στην τελευταία αυτή μάλιστα αποκαλούνται ειδικότερα ρογκουτσάρια και γίνονται στις 7 και 8 του Γενάρη, δηλ. τ’ Αγιαννιού. Στη Σιάτιστα τα μπουμπουσιάρια γίνονται την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια -κυρίως τα Θεοφάνια- ενώ σ’ όλα τα άλλα χωριά του Βοΐου μόνο την Πρωτοχρονιά . Εξαίρεση αποτελεί η Εράτυρα. Εκεί το ωραίο αυτό έθιμο το συναντούμε την επομένη της Πρωτοχρονιάς.
• Στεφάνι Μαγίατικο
Παλιά το στεφάνι του Μάη έπρεπε να 'χει ορισμένα λουλούδια για να πιάσουν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές όπως : Για να 'ναι ανθισμένο το σπίτι, το στεφάνι να 'χει: Tραντάφυλλα, γαρούφαλα, βιόλες, πασκαγιές (λιλά), γεράνια.
Για την ευτυχία του σπιτιού: Kλωνάρια ανθισμένα από αγιόκλημα απο ελιά.
Για να 'ναι γεμάτο το σπίτι: Στάχια και λουλούδια του κάμπου: μαργαρίτες, παπαρούνες.
Για τη γλωσσοφαγιά: Μια κουκκιά (φυτό) με τις ρίζες και τους καρπούς της .
Για την αγάπη των κοριτσιών του σπιτιού: Eνα κλωνάρι λιγαριά.
Για το μάτι: Eνα κεφάλι σκόρδο, κρεμασμένο στη μέση στο στεφάνι για να φαίνεται.
• Πρωτομαγιά-Κοζάνη
Τα χαράματα της Πρωτομαγιάς όλα τα κορίτσια του χωριού ντύνονται με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές και βγαίνουν έξω από το χωριό. Εκεί μαζεύουν λουλούδια και κάνουν στεφάνια. Τρίβουν τα μάγουλά τους για να κοκκινίσουν με τις "κουκλίτσες" (παπαρούνες) και δένουν στο κεφάλι ή στη μέση χλωρή βρίζα για να μην πονούν. Στη συνέχεια χορεύουν και τραγουδούν παλαιά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο Μάη και αργότερα, μέσα στο πρωινό, κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού όπου και χορεύουν κρατώντας λουλούδια .
• Ανάσταση Μαγιόπουλου
Δρώμενο της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα κατά τα νεότερα χρόνια ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου. Ένας έφηβος εμιμείτο στα ξέφωτα του δάσους τον πεθαμένο, τάχατες, Διόνυσο. Κοπέλες τον στόλιζαν με άνθη και του τραγουδούσαν τον «κομμό, το θρήνο και τον οδυρμό, μέχρι που να «αναστηθεί» και μαζί με αυτόν όλη η φύση.
• Μάιος
Πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι ο Μάιος είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια και οι μάγισσες. Πιστεύουν ότι τη νύχτα της Πρωτομαγιάς, μπορούν να κλέψουν τη σοδειά, όπως π.χ. το γάλα των ζώων τους κ.λ.π.
• Κλήδωνα - Δήμος Κοζιακα
Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού μαζεύουν κλήδωνα (είδος λουλουδιού) και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στη συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας: "Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα. Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα...". Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με τη στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν τη φορά: "Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα. Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα...". Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια .
• Πρωτομαγιά
Την ημέρα της πρωτομαγιάς πρωί- πρωί, οι νοικοκυρές των σπιτιών σηκώνονταν από τα μαύρα μεσάνυχτα, για να δουν τι τους είχαν εναποθέσει κάποιοι άλλοι, έξω από την πόρτα τους. Κανένα στεφάνι ή τριαντάφυλλο, αν είχαν λεύτερες κόρες ή κανένα... αγκάθι, κάποιοι που «συμπαθούσαν» ιδιαίτερα την οικογένεια.
• Στεφάνι Μαγιάτικο
Παλιά ήταν ολόκληρη ιεροτελεστία το «δέσιμο» του στεφανιού, στο οποίο κρεμούσαν σκόρδο οι νοικοκυρές για το κακό μάτι. Απαραίτητες ήταν και δυο κουκιές .
• Μάιος και Γάμος
Ο Μάιος θεωρείται από το λαό μας ακατάλληλος μήνας για την τέλεση γάμων. Έθιμο που ξεκινάει από τους ρωμαϊκούς χρόνους που αυτό το μήνα γιόρταζαν τα «Λεμούρια» μια γιορτή προς τιμή των νεκρών.
• Αρχαίοι Ρωμαίοι και Μάιος
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι παρίσταναν τον Μάιο σαν έναν άνδρα μεσήλικα ντυμένο με χιτώνα και φαρδιά μανίκια έχοντας στο κεφάλι του καλάθι με λουλούδια, ενώ στα πόδια του ένα παγώνι είχε ανοίξει τη μεγάλη του ουρά.
• Πρωτομαγιά Σκόπελος
Την Πρωτομαγιά , στην Σκόπελο ,πλέκουν στεφάνια με λουλούδια και τα χαρίζει η νύφη στην πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, τον πρώτο χρόνο. Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και την απαραίτητη κανάτα, που περιέχει γάλα και καφέ.
ΠΑΣΧΑΛΙΑΤΙΚΑ
• Θράκη - Αυγό από μαύρη κότα
Στην Θράκη την Μ. Πέμπτη , αν υπάρχει αβγό από μαύρη κότα , το βάφουν πρώτο και το βάζουν στο εικονοστάσι. Όποτε πιάνει μπόρα το χρησιμοποιούν μαζί με την πυροστιά, όπου τα βάζουν ανάποδα στην αυλή για να διώξουν το χαλάζι.
• Tο πασχαλινό φίλημα
Tο πασχαλινό φίλημα είναι ένα παλιό έθιμο που χρονολογείται από τον 12ον αιώνα, όπως αναφέρουν οι θεολόγοι Xριστόφορος Mυτιληναίος και Θεόδωρος Προδρόμου και συμβολίζει την αγάπη και την χαρά που φέρνει η Aνάσταση του Xριστού στις καρδιές μας.
• Tο τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών
Tο τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών συμβολίζει την Aνάσταση του Xριστού. Tο αυγό συμβολίζει τη ζωή και τη δημιουργία. Tο αυγό κλείνει μέσα του τη ζωή και όταν σπάσει με το τσούγκρισμα το κέλυφός του, γεννάται μια ζωή, . Eτσι και το πασχαλινό αυγό όταν με το τσούγκρισμα σπάσει το κέλυφος συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Xριστού και την Aνάστασή Tου. Tο έθιμο τούτο χρονολογείται από το 1250 μ.X
• Tα Πασχαλινά αυγά
Tα Πασχαλινά αυγά. Aυτά έχουν πάντοτε κόκκινο χρώμα, το οποίο συμβολίζει το αίμα του Iησού Xριστού που βγήκε από το άγιο Σώμα Του όταν ελογχίσθει από τον Pωμαίο στρατιώτη, ενώ βρισκόταν πάνω στον σταυρό.
• Μεγάλη Πέμπτη και κόκκινο πανί
Σε πολλά μέρη την Μεγάλη Πέμπτη κρεμάγανε ένα κόκκινο πανί στο παράθυρο που συμβολίζει το αίμα του Χριστού . Οσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αβγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους.
• Μεγάλη Πέμπτη και τσουρέκια
Τη Μεγάλη Πέμπτη ετοιμάζονται και τα τσουρέκια. Παλιότερα, όταν η πίστη διατηρούσε ακόμη κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
•Αυγά τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής
Σε πολλά χωριά τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής μετά την εκκλησιά συνηθίζουν τα ρίχνουν τα αβγά κάτω από έναν βράχο. Στο χωριό Μαργαρίτα της Εδεσσας πιστεύουν ότι αν μια χρονιά δεν ρίξουν κόκκινα αβγά στο βράχο η σοδειά τους θα καταστραφεί.
• Μεγάλη Πέμπτη και αυγά
Την Μεγάλη Πέμπτη στο χωριό Γουρουνάκι, στα Χάσια της Μακεδονίας , όταν τελειώσει η λειτουργία και ο παπάς διαβάσει όλα τα αβγά το έθιμο θέλει τους κατοίκους να βγαίνουν έξω και ένας - ένας να σπάνε το αβγό τους στο ξύλινο σήμαντρο που είναι κρεμασμένο έξω από την εκκλησία.
• Μακεδονία και τα κόκκινα αβγά με την μπακάμη
Παλιά, σε πολλά χωριά της Μακεδονίας τα κόκκινα αβγά τα έβαφαν με το κόκκινο ξύλο, την "μπακάμη". Το πρώτο αβγό το παράχωναν στα αμπέλια , ένα το κρατούσαν στο εικονοστάσι και τη βαφή δεν την έχυναν αλλά την παράχωναν. Όσοι πενθούσαν έβαφαν τα αβγά τους μαύρα.
• Τα κόκκινα αυγά
Η παράδοση θέλει οι νοικοκυρές σε όλη την Ελλάδα να βάφουν τα κόκκινα αβγά τους τη Μεγάλη Πέμπτη. Σύμφωνα με μια βορειοελλαδική παράδοση, όταν διαδόθηκε ότι ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστευαν. Μια γυναίκα, που κρατούσε αβγά σε ένα καλάθι, αμφισβήτησε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, λέγοντας: "Θα ήταν σαν να μου λέτε ότι τα άσπρα αβγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα". Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της νοικοκυράς άλλαξαν χρώμα.
