Αγορά & Άρειος Πάγoς: η καρδιά της Αρχαίας Αθήνας

Αριστερά, πάνω στον Αγοραίο Κολωνό, στο ψηλότερο σημείο της Αγοράς, δεσπόζει ο καλύτερα διατηρημένος ναός της Kλασικής Aρχαιότητας, ο ναός του Ηφαίστου. Εδώ ο θεός της φωτιάς και του σιδήρου συλλατρευόταν με την πολιούχο της πόλης θεά Αθηνά, ως προστάτες θεοί των τεχνών και των επαγγελμάτων και ιδιαίτερα ως προστάτες των μεταλλουργών και των αγγειοπλαστών. Ενδιαφέρον είναι ότι κοντά στο ναό, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, υπάρχουν εργαστήρια μεταλλουργών.

Ο ναός αυτός είναι το πρώτο από τα έργα του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος που είχε προτείνει ο Περικλής. Άρχισε να κτίζεται πριν τον Παρθενώνα, γι' αυτό εξωτερικά είναι πρωϊμότερός του, όμως, τα έργα διακόπηκαν και ολοκληρώθηκαν με το πέρας των εργασιών στον Παρθενώνα. Χτίζεται από τον σπουδαίο αρχιτέκτονα, του οποίου το όνομα παραμένει άγνωστο, που θεωρείται ο ίδιος δημιουργός άλλων τριών γνωστών ναών της ίδιας εποχής: του Ποσειδώνος στο Σούνιο, του Άρεως στις Αχαρνές (που είχε μεταφερθεί τον 1ο αι. π.Χ. στο χώρο της Αγοράς) και της Νεμέσεως στον Ραμνούντα. Και οι τέσσερις επιβλητικοί, περίπτεροι ναοί είχαν μεταξύ τους ίδια μορφή, ίδιες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες και αρκετά κοινά με τον Παρθενώνα.

Ο ναός χωριζόταν σε πρόναο, κυρίως ναό και οπισθόδομο με 6 x 13 δωρικούς κίονες. Ο κυρίως ναός είχε ίσως εσωτερική δίτονη κιονοστοιχία, αντιγράφοντας τον Παρθενώνα. Μέσα υπήρχαν τα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς Εργάνης που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Αλκαμένης. Οι μετόπες, η εσωτερική ζωφόρος (παρθενώνια επίδραση) και τα αετώματα, αναπαρίσταναν τους άθλους των δύο μεγάλων ηρώων, του Θησέα και του Ηρακλή. Ιδιαίτερη έμφαση είχε δοθεί στα κατορθώματα του Θησέα, γι' αυτό και η μεταγενέστερη σύγχυση για την ταυτότητα του μνημείου.

Γύρω στο 600 μ.Χ. μετατρέπεται σε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο που, κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, ονομάστηκε Ακαμάτης, δηλαδή, τεμπέλης, επειδή του επέτρεπαν να λειτουργεί μόνο μια φορά το χρόνο, στη χάρη του. Την εποχή των περιηγητών ο ναός έγινε χώρος ταφών των διαμαρτυρομένων. Μέσα στο ναό, σήμερα, ξεχωρίζουμε ταφόπετρες με λατινικούς χαρακτήρες, των ξένων που η μοίρα θέλησε να μείνουν για πάντα στα χώματα της Aττικής. Ανάμεσά τους διακρίνεται το όνομα του Άγγλου φιλέλληνα Τουέντελ, που οι Αθηναίοι θρήνησαν σαν δικό τους άνθρωπο. Πάνω στα μάρμαρα του ναού χαράχτηκε και το λίθινο χρονικό της μεσαιωνικής Αθήνας κυρίως την περίοδο 1000-1150.

 

Αρχαία Αγορά

Κέντρο της δημόσιας ζωής των Αθηναίων στους αρχαίους χρόνους. Η λέξη "Αγορά" προέρχεται από το ρήμα αγείρω, δηλαδή, συναθροίζω και στη συνέχεια αγορεύω, που σημαίνει ομιλώ δημοσίως. Η ετυμολογία της λέξης είναι σχετική με τον πολύμορφο ρόλο της αρχαίας Αγοράς όπου ξετυλίγεται η καθημερινή ζωή των αρχαίων Αθηναίων. Η Αγορά ήταν έδρα της διοίκησης, της δικαιοσύνης αλλά και ο κύριος χώρος για το εμπόριο και τις επιχειρήσεις. Στα προκλασικά χρόνια, η Αγορά ήταν επιπλέον τόπος συνάθροισης της Εκκλησίας του Δήμου, του λαού της Αθήνας, και συνάμα, σκηνή για θεατρικούς αγώνες και αθλητικές επιδείξεις. Σε όλες τις εποχές από τα αρχαϊκά χρόνια ως το 267 μ.Χ. που καταστρέφεται ολοσχερώς από τους Ερούλους, η Αγορά υπήρξε, επίσης, προσφιλές εντευκτήριο για τις κοινωνικές και πνευματικές σχέσεις των Αθηναίων. Ήταν η καρδιά της αρχαίας Αθήνας.

Το Διοικητικό Κέντρο της Αρχαίας Αθήνας

Θόλος: Κυκλικό κτίριο που ήταν η κοινωνική έδρα της δημοκρατικής διοίκησης των 50 Πρυτάνεων οι οποίοι διοικούσαν το ένα δέκατο του χρόνου (36 ημέρες). Κάθε μέρα κληρωνόταν - ανάμεσά τους - ο Επιστάτης των Πρυτάνεων, που η θητεία του διαρκούσε μόλις 24 ώρες.

Οι Πρυτάνεις απολάμβαναν την από "κοινού σίτισιν" μέσα στη Θόλο, πάντοτε σε στενή σχέση με τις από κοινού θρησκευτικές ιεροπραξίες. Οι ομοτράπεζοι πρυτάνεις θυσίαζαν πριν από τις συνεδριάσεις στον Απόλλωνα Προστατήριο και την Άρτεμη Φωσφόρο, που συλλατρεύονται στη Θόλο με τις Φωσφόρες, χθόνιες κατώτερες θεότητες, που προστάτευαν τη δημόσια ζωή της πόλης. Εδώ φυλάσσονταν τα μέτρα και τα σταθμά για τις εμπορικές συναλλαγές.

"Φυλακή του Σωκράτη" - Αρχαίο Δεσμωτήριο: Εκατό περίπου μέτρα από τη νοτιοδυτική άκρη της αγοράς, ανάμεσα σε ερείπια κατοικιών και εργαστηρίων, εντοπίσθηκε ένα πώρινο δημόσιο κτίριο που ταυτίζεται με το Δεσμωτήριο των κλασικών χρόνων. Το οικοδομικό υλικό είναι πενιχρό εξαιτίας των διαρπαγών. Ανάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν 13 πολύ μικρά αγγεία, ίσως αυτά στα οποία έβαζαν κώνειο για τους καταδικασθέντες σε θάνατο. Επίσης, βρέθηκε ένα φθαρμένο αγαλματίδιο του Σωκράτη. Όλα αυτά, συνδυαζόμενα με τις μαρτυρίες από τους Πλατωνικούς Διαλόγους και τον Πλούταρχο, συνηγορούν στο ότι το πώρινο κτίριο ήταν το αρχαίο Δεσμωτήριο και συνεπώς η "Φυλακή του Σωκράτη", εκεί όπου ο μεγάλος φιλόσοφος άφησε την τελευταία του πνοή.

Βουλευτήριο: Στα αρχαϊκά χρόνια οι βουλευτές συνεδρίαζαν στον υπαίθριο αυτό χώρο. Αρχές 5ου αι. π.Χ. κτίζεται το παλαιό και στο τέλος του αιώνα το νεότερο Βουλευτήριο. Στην Kλασική Eποχή συνεδρίαζαν στο Βουλευτήριο 500 βουλευτές, γι' αυτό, συνήθως αναφερόμαστε στη Βουλή των Πεντακοσίων. Κάθε μια από τις 10 φυλές της Αθήνας επέλεγε με κλήρωση 50 αντιπροσώπους της, τους Βουλευτές, που η θητεία τους διαρκούσε ένα χρόνο.

Μητρώο: Οικοδόμημα των ελληνιστικών χρόνων. Στο Μητρώο κατέθεταν όλα τα πρωτότυπα ψηφίσματα, γραμμένα πάνω σε παπύρους, δέρμα ή ξύλινα πινάκια. H Πολιτεία προσλάμβανε ειδικό υπάλληλο, επιφορτισμένο με την τακτοποίηση και φύλαξη των εγγράφων αυτών. Επίσης, στο Μητρώο φυλάσσονταν και τα ληξιαρχικά γραμματεία και σ' αυτό οφείλεται η επιβίωση των όρων μητρώο και εγγραφή στο μητρώο. Στο ίδιο κτίριο όπου φυλάγονταν τα δημόσια έγγραφα, συνυπήρχε η λατρεία της Μητέρας των Θεών Ρέας - Κυβέλης, γι' αυτό η Μεγάλη Θεά χαρακτηρίζεται "φύλαξ" των αρχείων.

Ναός Απόλλωνος Πατρώου: Μικρός ιωνικός ναός (4ου αι. π.Χ.) αφιερωμένος στον "Πατρώο" Απόλλωνα, πατέρα του Ίωνα, γενάρχη των Ιώνων και συνεπώς των Αθηναίων. Ο Απόλλων Πατρώος, ήταν ένας από τους πάτρωνες θεούς, που προστάτευαν την οργάνωση της αθηναϊκής πολιτείας και συνδεόταν με τις αθηναϊκές φρατρίες (αδελφότητες).

Ναός Φρατρίου Διός και Αθηνάς Φρατρίας: Τα επίθετα αυτά προέρχονται από τη ρίζα φράτηρ (φατρία<φρατρία<φράτηρ) που σημαίνει αδελφός και δίνονταν εδώ στους Ολύμπιους Δία και Αθηνά επειδή λατρεύονταν ως θεοί-προστάτες των αθηναϊκών αδελφοτήτων, των φρατριών. Μπροστά στην είσοδο των γειτονικών ναών (4ου αι. π.Χ.) του Πατρώου Απόλλωνος, του Διός Φρατρίου και Αθηνάς Φρατρίας, βρισκόταν ο βωμός στον οποίο πρόσφεραν κοινές θυσίες τα μέλη κάθε αθηναϊκής φρατρίας, για να τιμήσουν τις τρεις προστάτριες θεότητές τους.

Στοά του Ελευθερίου Διός: Χώρος ανάπαυσης για τους Αθηναίους με θαυμάσιους ζωγραφικούς πίνακες του Ευφράνορα. Κτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ.

Βασίλειος Στοά: Kτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ. και σήμερα είναι θαμμένη κάτω από τις γραμμές του τρένου. Ήταν έδρα του βασιλέα ("Άρχοντος") που είχε μόνον θρησκευτικές και δικαστικές εξουσίες. Εδώ, υπήρχαν επιγραφές με όλους τους νόμους του αθηναϊκού κράτους, από την εποχή του Σόλωνα και μετά.

Στη βόρεια πλευρά της Αγοράς βρισκόταν η Ποικίλη Στοά και η Στοά Ερμών. Η Ποικίλη Στοά περιλάμβανε θαυμάσιους ζωγραφικούς πίνακες του Πολυγνώτου, όπως αυτός με τη μάχη του Μαραθώνα. Επιπλέον έδωσε το όνομα στη στωική φιλοσοφία αφού εδώ δίδαξε ο ιδρυτής της, Ζήνων.

Βωμός των δώδεκα θεών: Κτίσθηκε τον 6ο αι. π.Χ. και χρησίμευε ως αφετηρία για τη μέτρηση των αποστάσεων ("σταδιασμός").

Κεντρική Περιοχή

Ναός Άρεως: Μάλλον έργο του αγνώστου αρχιτέκτονα που έκτισε και το ναό του Ηφαίστου (Θησείο) στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. Αρχικά, βρισκόταν στις Αχαρνές (Μενίδι) και μεταφέρθηκε στην Αγορά, με διαταγή του αυτοκράτορα Αυγούστου.

Μπροστά στο σωρό ερειπίων του ναού, βρίσκεται το Σύμπλεγμα των Τυραννοκτόνων Αρμοδίου και Αριστογείτονος, που σκότωσαν τον τύραννο Ίππαρχο, πράξη που τελικά οδήγησε στην απαλλαγή της Αθήνας από την τυραννία των Πεισιστρατίδων και επομένως στη δημιουργία της Δημοκρατίας. Οι Αθηναίοι λάτρεψαν τους τυραννοκτόνους και η περιοχή των ανδριάντων τους θεωρήθηκε ιερή και χώρος ασυλίας.

Μνημείο Επώνυμων Ηρώων: Eπίμηκες βάθρο με κιγκλίδωμα του 5ου αι. π.Χ. πάνω στο οποίο ακουμπούσαν οι πολίτες. Στο μνημείο ήταν στημένα τα αγάλματα των ηρώων των δέκα φυλών. Αποτελούσε το κέντρο πληροφόρησης των Αθηναίων καθώς πάνω σε αυτό κρεμούσαν δημόσιες ανακοινώσεις.

Βωμός Αγοραίου Διός: Βρίσκεται στη νότια πλευρά της Αγοράς και χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ.

Στοές (Νότια Ι - Νότια ΙΙ - Μεσαία στοά): Kτίζονται από τον 5ο έως τον 2ο αι. π.Χ. Είχαν καταστήματα, γραφεία, χώρους συμποσίων κ.ά. Kοντά στη Mεσαία Στοά των κλασικών χρόνων βρέθηκαν ευρήματα υποδηματοποιείου (καρφιά για υποδήματα και θραύσμα αγγείου με το όνομα "Σίμωνος"). Το εργαστήριο αποδίδεται στον υποδηματοποιό Σίμωνα, φίλο του Σωκράτη, στο οποίο κατά τον Ξενοφώντα σύχναζε ο Αθηναίος φιλόσοφος.

Ωδείο Αγρίππα: Κτίσθηκε από τον Αγρίππα το 15 π.Χ. Αποτελείτο από κοίλο χωρητικότητας 1.000 θεατών και διώροφη στοά. Η μεγάλη ανοιχτή στοά στηριζόταν από γιγάντια αγάλματα Τριτώνων και Γιγάντων. Τα γλυπτά σώματα μιμούνται τον τιτάνιο κορμό του Ποσειδώνα από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα. Το Ωδείο ηπέστη σοβαρές ζημιές κατά τα μέσα του 2ου αι. μ.X., ανακατασκευάσθηκε αμέσως αλλά καταστράφηκε το 267 μ.Χ. από τους Eρούλους και ξανακτίστηκε με τη μορφή Kυβερνίου τον 4ο αι. και εγκαταλείφθηκε τον 5ο αι.

Ανατολική Πλευρά

 

 

Στοά Αττάλου: Διώροφη στοά καταστημάτων (πρώτο μισό 2ου αι. π.Χ.). Κτίζεται από τον Περγαμηνό βασιλέα Άτταλο Β΄, προς τιμήν του δασκάλου του, στωικού φιλοσόφου, Καρνεάδου και των Αθηναίων. Η στοά έχει μήκος 116μ. Οι κίονες του ισογείου είναι δωρικού ρυθμού ενώ οι κίονες του ορόφου είναι ιωνικού ρυθμού. Aναστηλώθηκε πλήρως τη δεκαετία του 1950 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή που από το 1931 διενεργεί ανασκαφές στην Αγορά. Η Στοά σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Τα εκθέματα βρέθηκαν στις ανασκαφές της Αγοράς και δίνουν μια αντιπροσωπευτική εικόνα της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας.

Eνδεικτικά αναφέρονται τα εξής εκθέματα:
Ψήφισμα υπέρ της δημοκρατίας του 337/6 π.Χ. Στο ανάγλυφο η Δημοκρατία στεφανώνει τον Δήμο.
Μαρμάρινο κληρωτήριο για το μοίρασμα των εξουσιών του 3ου αι. π.Χ.
Κλεψύδρα για τη μέτρηση του χρόνου αγόρευσης στα δικαστήρια.
Θραύσματα αγγείων (όστρακα) ενεπίγραφα που χρησιμοποιήθηκαν για τον εξωστρακισμό γνωστών πολιτικών, όπως του Θεμιστοκλή και του Αριστείδη. Χρονολογούνται στον 5ο αι. π.Χ.
Χάλκινο κεφάλι Νίκης, π. 425 π.Χ.
Δοχείο νυχτός - καρεκλάκι για νήπιο του τέλους του 6ου αι. π.Χ.
Αγγείο - θερμός του 7ου αι. π.Χ.

Οδός Παναθηναίων: Ξεκινούσε από το πρόπυλο του Πομπιείου στον Kεραμικό, περνούσε μπροστά από τη στοά του Αττάλου και το Ελευσίνιο και κατέληγε στην είσοδο της Ακρόπολης. Ήταν η διαδρομή της πομπής των Παναθηναίων. Πρόκειται για τη σημαντικότερη πάνδημη γιορτή των Αθηναίων προς τιμήν της πολιούχου θεάς. Κάθε τέσσερα χρόνια, κατακαλόκαιρο, σύσσωμος ο αθηναϊκός λαός, με επικεφαλής την ηγεσία και την τροχοφόρο τριήρη (που έφερνε το πέπλο της θεάς) ανηφόριζαν την οδό Παναθηναίων και πορεύοντο στην Ακρόπολη. Η μεγαλειώδης αυτή πορεία απεικονίζεται πάνω στη ζωφόρο του Παρθενώνα.

Ναός Αγίων Αποστόλων του Σολάκη: Aπό τους ωραιότερους και πρωιμότερους ναούς της Μεσαιωνικής εποχής, χρονολογείται γύρω στα 1.000. Aποτελεί τετρακιόνιο σταυροειδή με πλευρικές κόγχες. Στους εξωτερικούς τοίχους έχει όμορφη ψευδοκουφική διακόσμηση. Aναστηλώθηκε στην αρχική του μορφή από το Ίδρυμα Samuel M. Kress της Nέας Yόρκης. Κοντά, πιστεύεται, πως βρισκόταν η Εννεάκρουνος (κρήνη) και το Νομισματοκοπείο.

Bιβλιοθήκη του Πανταίνου - Υστερορωμαϊκό τείχος - Ελευσίνιο: Στην οδό των Παναθηναίων, προς την Ακρόπολη, στη νοτιοανατολική πλευρά της αγοράς βλέπουμε ίχνη του νέου αμυντικού τοίχους που κατασκευάσθηκε λίγο μετά από την καταστροφή που προξένησαν οι Eρούλοι το 267 μ.X. Eδώ κοντά βρισκόταν το περίφημο "Ελευσίνιο εν Άστει". Το Ελευσίνιο ήταν ένα αθηναϊκό παράρτημα του μεγάλου τεμένους της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα. Μαζί με τον Παρθενώνα και το Θησείο, ήταν από τα πιο σεβαστά ιερά της Αθήνας. Κάθε χρόνο, την επομένη του εορτασμού των Ελευσίνιων Μυστηρίων, η Βουλή των Πεντακοσίων συνεδρίαζε σ' αυτόν το χώρο.

Άρειος Πάγος

Λόφος ύψους 115μ. Αφιερωμένος στον θεό Άρη ή στις Αρές, δηλαδή, τις Ερινύες, αποτρόπαιες θεές της εκδίκησης. Έδρα του ομώνυμου Δικαστηρίου της Αθήνας που στην περίοδο της αριστοκρατικής ολιγαρχίας κυβερνούσε την πόλη. Eδώ σύμφωνα με τις "Πράξεις των Aποστόλων" μίλησε ο Απόστολος Παύλος για τον Άγνωστο Θεό (50 μ.Χ.).

Το υλικό αντλήθηκε από την έκδοση "Περίπατοι Κληρονομιάς στην Αθήνα"

Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων

Ναός του Ηφαίστου (Θησείο)